Fazla Çalışma ve Ücreti
İş Kanununa göre “Fazla Çalışma”
İş Kanunun 41. Maddesinde tanımlanan fazla çalışma, haftalık kırk beş saati aşan çalışma olarak tanımlanmıştır. Çalışma süresini tanımlayan İş kanunun 63. Maddesine göre, haftalık çalışma süresi kural olarak 45 saattir.
Ancak tarafların anlaşarak, çalışma sürelerini, iş günlerine eşit olarak bölmek yerine denkleştirme yoluna giderek farklı günlerde farklı çalışma süreleri belirleyebilir. Ancak her halükarda çalışma süresi günlük 11 saati geçemez. İşçi işveren ilişkisi açısından, fazla çalışmanın yapılabilmesi için işçiden her yıl yazılı onay alınmalı ve bu onay belgesi, işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.
Fazla Çalışma Ücreti Nedir?
İş kanununun 41. Maddesi fazla çalışma ücret tutarını belirlemiştir. İlgili maddeye göre fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenmektedir. Ücretin hesabında, önce işçinin saat başına düşen ücreti bulunur ve bulunan miktar yüzde elli artırılarak, fazla çalışma ücreti bulunur. Bu hesapta, işçinin son ücreti değil, fazla çalışmanın gerçekleştiği dönemdeki ücreti dikkate alınır. İşçinin geçmiş dönemlere ait ücretinin bilinmemesi halinde, bilinen ücretin asgari ücrete oranı yapılarak, bilinmeyen ücretin buna göre tespiti yapılır.
Üst Düzey Yöneticiler Fazla Çalışma Ücretine Hak Kazanabilirler Mi?
İşçiler açısından özellikle üst düzey yöneticilerde fazla çalışma ücreti genel kuralın bir istinasını teşkil etmektedir. Yargıtay’ın istikrarlı içtihatlarında üst düzey yönetici konumundaki işçilerin, yaptıkları işin niteliği itibari ile fazla çalışma yapsalar bile görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretin ödenmesi nedeniyle fazla çalışma ücreti talep edemeyeceklerini belirtmektedir.
Üst düzey yöneticinin niteliğinin belirlenmesinde, işçinin çalışma gün ve saatlerini bizzat belirleyip belirlememesi önem taşımaktadır. Eğer, üst düzey yönetici konumunda olan işçiye, aynı yerde görev ve talimat veren bir yönetici veya şirket ortağı bulunuyorsa, mesai saatleri ve fazla mesai açısından bu kişilerden talimat aldığı var sayılmaktadır. Talimat alan işçilerin fazla mesai ücreti talep edebileceği kabul edilirken, mesai saatlerini kendileri belirleyen üst düzey yönetici niteliğindeki işçilerin fazla mesai ücreti talep hakkı olmadığı kabul edilir.
Fazla Çalışmanın İspatı Nasıl Olur?
Fazla mesainin ispatı açısından ise, fazla çalışmanın yapıldığının ispatı işçiye, fazla çalışma ücretinin ödendiğinin ispatı ise işverene aittir. İşçi, fazla mesai yaptığı iddiasını her türlü delille (tanık, işe giriş çıkış kayıtları, puantaj kayıtları, mail ve diğer yazışmalar vb.) ispatlayabilir. Yargıtay’a göre, ücret bordrosunda fazla çalışma sütunun bulunması halinde, bordroyu ihtirazı kayıt koymadan imzalayan işçi sonradan fazla çalışma ücreti isteyemez. Aynı şekilde, banka aracılığı ile işçiye yapılan ödemelerde fazla çalışma ücreti ödemesi olarak yapılan ödemelerde, ihtirazı kayıt koymayan işçi sonradan fazla çalışma ücreti ödeyemez.
Öte yandan, ücret bordrosunda fazla mesai sütunu boş bırakılmışsa, işçinin falza mesai yaptığı ispatlaması halinde fazla çalışma ücretine hak kazanır.Önemle belirtmek gerekir ki, bordroda tahakkuk bulunmaması veya fazla çalışma alanının 0 gösterilmesi halinde, işçi fazla çalışma yaptığını tanık dahil her türlü delille ispatlayabilir. Ancak dinlenilen tanıkların işverenle davalarının bulunması, davalı işverenle aralarında husumet bulunması hallerinde tanıklıklarına tam olarak itibar edilmez. Tanıkların davacı ile aynı dönemde çalışmış ve çalışma gün ve saatlerini bilen kişiler olması gerekir.
Fazla Çalışma Ücreti Ne Zaman Talep Edilebilir?
Fazla çalışma ücreti, iş ilişkisi devam ederken veya iş ilişkisi sona erdikten sonra talep edilebilir. Dolayısıyla, işçilerin iş ilişkisinin sona ermesinden sonra bile sadece fazla çalışma ücreti talepli olarak dava açabilmeleri mümkündür. Talep edilen fazla çalışma ücreti 5 yıllık zamanaşımı süresi ile sınırlandırılmıştır. Bu süre iş ilişkisinin sona ermesinden değil, fazla çalışma ücreti alacak hakkının doğduğu tarihte işlemeye başlar. sona ermesini takip eden 5 yıllık zamanaşımı süresi içerisi için talep edilebilir.
Fazla Çalışma Ücreti, Aylık Ücrete Dahil Edilebilir Mi?
İş sözleşmelerinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu yönünde kurallara sınırlı olarak değer verilebilir. Yargıtay içtihatlarına göre, yıllık 270 saatle sınırlı olarak söz konusu hükümlerin geçerli olduğu kabul edilmektedir. Bu sürenin aşılması halinde ise, aşılan sürenin fazla çalışma olarak değerlendirilip, ücretlenmesi gerekecektir.
Tanık İfadelerine Göre İspatlanan Fazla Mesailerde Hakkaniyet İndirimi
Tanık ifadelerine göre ispatlanan fazla mesailerde Yargıtay hakkaniyet indirimine gidilmesini öngörmektedir. Buna göre, işçinin uzun süre her gün fazla çalıştırılması hayatın olağan akışına aykırı olup, işçinin uzun süre hiç izin kullanmadan veya hastalanmadan fazla çalışma yapması düşünülemez. Uygulamada, mahkemeler genellikle %30 oranında hakkaniyet indirimine göre hesaplama yapmaktadırlar. Ancak fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işyeri kayıtlarına dayanması halinde hakkaniyet indirimi uygulanmamaktadır.
Daha Detaylı Bilgi İçin:
| Av. İ. Can Çayırpare | email: can.cayirpare@cvghukuk.com | Tel: 0532 474 30 35 |
| Av. B. Güven Cem | email: guven.cem@cvghukuk.com | Tel: 0533 740 86 28 |
| Av. Volkan Önkibar | email: volkan.onkibar@cvghukuk.com | Tel: 0535 662 61 06 |
